Шарифолла Елена, Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, Павлодар облысының білім беру басқармасы, Екібастұз қаласы білім беру бөлімінің «Атығай жалпы орта білім беру мектебі» КММ, Қазақстан, Павлодар облысы, Екібастұз қаласы, Атығай ауылы
Оқу-әдістемелік құрал Тақырып: Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында сөйлеу қызметін дамыту
Оқу-әдістемелік құрал Тақырып: Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында сөйлеу қызметін дамыту
Кіріспе
Қазіргі білім беру жағдайында оқушылардың сөйлеу қызметіне ерекше көңіл бөлінеді, себебі тиімді қарым-қатынас жасау қабілеті табысты оқу мен әлеуметтік өмірдің қажетті шарты болып табылады. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында сөйлеу қызметін дамыту оқушыларға тек ана тілін меңгеруге ғана емес, сонымен қатар сыни ойлауды, шығармашылық қабілеттер мен коммуникациялық дағдыларды дамытуға көмектеседі. Бұл құрал қазақ тілі мен әдебиеті саласында жұмыс істейтін педагогтерге арналған және сабақтарды ұйымдастыру, әдістер мен тәсілдерді сипаттау, сондай-ақ практикалық тапсырмаларды қамтиды.
Құралдың мақсаттары мен міндеттері
- Сөйлеу қызметінің білім беру процесіндегі маңызын анықтау.
- Оқушылардың сөйлеу белсенділігін дамытуға ықпал ететін әдістер мен тәсілдерді зерттеу.
- Практикалық тапсырмалар мен жаттығулардың мысалдарын ұсыну.
- Сабақтарды ұйымдастыру мен жоспарлау жөнінде ұсыныстар беру.
1-тарау: Сөйлеу қызметінің теориялық негіздері
1.1. Сөйлеу қызметінің анықтамасы
Сөйлеу қызметі — бұл тілмен түрлі өзара әрекеттесуді қамтитын процесс: сөйлеу, тыңдау, оқу және жазу. Осы компоненттердің бәрі өзара байланысты және оқушылардың тілдік құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал етеді.
1.2. Сөйлеу қызметінің түрлері
- Сөйлеу: өз ойларын ауызша жеткізу, идеяларды формулировка жасау, пікірталасқа қатысу қабілеті.
- Оқу: оқылған мәтінді қабылдау және түсіну, оның мазмұны мен құрылымын талдау.
- Жазу: әртүрлі мәтіндер жазу дағдылары, қарапайым жазбалардан күрделі шығармалар мен ғылыми жұмыстарға дейін.
- Тыңдау: басқалардың сөзін қабылдау және түсіну, бұл — қарым-қатынастың кілттік элементі.
2-тарау: Сөйлеу қызметінің маңызы
Сөйлеу қызметін дамыту оқушыларда келесі дағдыларды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады:
- Коммуникациялық дағдылар: оқушылар өз ойларын білдіруді, диалогтарды құрастыруды және пікірталастарға қатысуды үйренеді.
- Сыни ойлау: мәтіндерді талдау және өз ойларын дәлелдеу логикалық ойлауды дамытуға көмектеседі.
- Шығармашылық қабілеттер: эссе, әңгіме және өлең жазу оқушыларға өздерін көрсетуге мүмкіндік береді.
3-тарау: Сөйлеу қызметін дамыту әдістері мен тәсілдері
3.1. Интерактивті әдістер
Интерактивті оқыту әдістері оқушылардың білім беру процесіне белсенді қатысуына ықпал етеді. Мұндай әдістерге мыналар жатады:
- Дискуссиялар мен дебаттар: оқушыларға өз көзқарастарын дәлелдеуге және басқалардың пікірін құрметтеуге мүмкіндік береді.
- Жұптық және топтық жұмыс: командалық жұмыс және ынтымақтастық дағдыларын дамытуға көмектеседі.
- Рөлдік ойындар: нақты өмірге жақын жағдайларды жасайды, бұл тілді практикалық қолдануға ықпал етеді.
3.2. Шығармашылық тапсырмалар
Шығармашылық тапсырмалар тіл мен әдебиетті зерттеуге қызығушылықты арттырады. Мысалдар:
- Әңгіме немесе өлең жазу: оқушылар өз ойлары мен сезімдерін шығармашылық арқылы білдіруді үйренеді.
- Эссе жазу: ойларын құрылымдау мен дәлелдеуді дамыту дағдыларын қалыптастырады.
3.3. Ойын әдістері
Ойын әдістері оқыту процесін қызықты әрі тиімді етеді:
- Лексикалық ойындар: сөздік қорды кеңейтуге және сөйлеу дағдыларын жақсартуға көмектеседі.
- Драматизация: әдеби шығармаларды сахналау сөйлеу мәнерін және көпшілік алдында сөйлеу дағдыларын дамытады.
4-тарау: Сөйлеу қызметін дамыту үшін практикалық тапсырмалар
4.1. Ауызша сөйлеу
- Суретті сипаттау: оқушылар суретті таңдап, жаңа сөздер мен тіркестерді пайдаланып сипаттайды.
- Интервью: бір оқушы интервьюер рөлінде, екіншісі - сұхбаттасушы рөлінде болады. Бұл тыңдау және сөйлеу дағдыларын дамытады.
4.2. Жазбаша сөйлеу
- Диалог жазу: оқушылар жұппен жұмыс істеп, тақырыпқа сәйкес диалогтар құрады.
- Тақырып бойынша шығарма жазу: шығармашылықты және өз бетімен жазу дағдыларын ынталандырады.
4.3. Оқу және тыңдау
- Дауыс көтеріп оқу: произношение мен интонацияны жақсартуға көмектеседі.
- Оқылғанды талқылау: мәтінді талдау және оның мазмұнын талқылау сыни ойлау дағдыларын қалыптастырады.
5-тарау: Сабақтарды ұйымдастыру
5.1. Сабақты жоспарлау
Сабақты жоспарлау - оқу процесін ұйымдастырудағы маңызды кезең. Мыналарды ескеру ұсынылады:
- Сабақтың мақсаттары мен міндеттері.
- Тақырыпқа сәйкес әдістер мен тәсілдер.
- Қажетті материалдарды дайындау.
5.2. Сабақтың құрылымы
- Ұйымдастыру кезеңі: сәлемдесу, сабаққа дайындық.
- Білімді актуализациялау: бұрынғы материалды қайталау.
- Негізгі бөлім: жаңа тақырыппен жұмыс, интерактивті әдістерді пайдалану.
- Қорытынды: нәтижелерді шығару, рефлексия.
6-тарау: Нәтижелерді бағалау
Сөйлеу қызметінің нәтижелерін бағалау материалды меңгеру деңгейін түсіну үшін маңызды. Ұсынылады:
- Регулярлы түрде бақылау жұмыстары мен тестілер өткізу.
- Қателерді талдау, назар аударуды қажет ететін салаларды анықтау.
Қорытынды
Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында сөйлеу қызметін дамыту табысты оқытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған әдістер мен тәсілдерді тиімді пайдалану оқушыларға тілге ғана емес, табысты оқу мен өмір үшін қажетті жеке қасиеттерді дамытуға көмектеседі.
Ұсыныстар
- Интерактивті әдістерді оқу процесіне тұрақты түрде енгізу.
- Әрбір оқушының сабаққа белсенді қатысуы үшін жағдай жасау.
- Әр түрлі дайындық деңгейіндегі оқушыларға жеке тәсілдерді қолдау.
Әдебиеттер тізімі
- Жанпейісова, Г. К. "Қазақ тілін оқыту әдістемесі".
- Мусин, С. "Тілдерді оқытудағы сөйлеу қызметінің негіздері".
- Тогжанова, А. "Шығармашылық ойлау және оның сабақтардағы дамуы".
Бұл құрал қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімдеріне, сондай-ақ сөйлеу қызметін дамыту әдістеріне қызығушылық танытқан педагогикалық жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған.
