Койлыбаев Бауыржан Карсыбаевич, тарих пәні мұғалімі, Түркістан облысының білім басқармасының Сарыағаш ауданының білім бөлімінің «№20 Амангелді атындағы жалпы білім беретін мектеп» КММ, Қазақстан, Түркістан облысы, Сарыағаш ауданы
Оқу-әдістемелік әзірлеме «Қазақстан тарихы сабақтарында дереккөздермен жұмыс»
Оқу-әдістемелік әзірлеме «Қазақстан тарихы сабақтарында дереккөздермен жұмыс»
Кіріспе
Қазақстан тарихын зерттеу елдің бай мәдени және тарихи мұрасын көрсететін әртүрлі дереккөздерсіз мүмкін емес. Бұл оқу-әдістемелік әзірлеме оқушылардың тарихи дереккөздермен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға, сондай-ақ сыни ойлау қабілетін қалыптастыруға және ақпаратты талдай білуге бағытталған.
1. Мақсаттар мен міндеттер
Мақсаттар:
- Оқушыларды түрлі тарихи дереккөздермен таныстыру.
- Дереккөздерді талдау және интерпретациялау дағдыларын қалыптастыру.
- Ақпаратты сыни бағалай білу қабілетін дамыту.
Міндеттер:
- Тарихи дереккөздердің классификациясын зерттеу.
- Дереккөздермен жұмыс істеу әдістерін үйрету.
- Алынған білімдерді нақты тапсырмалар арқылы практикада қолдану.
. Тарихи дереккөздердің түрлері
Тарихи дереккөздерді бірнеше категорияға бөлуге болады:
2.1. Бірінші дереккөздер
- Құжаттар: жарлықтар, келісімдер, хаттар, протоколдар.
- Артефактілер: тұрмыс заттары, қару-жарақ, монеталар.
- Қазіргі куәгерлердің мәліметтері: мемуарлар, күнделіктер, естеліктер.
2.2. Екінші дереккөздер
- Ғылыми мақалалар мен кітаптар: тарихшылардың зерттеулері, аналитикалық жұмыстар.
- Шолулар мен рецензиялар: алғашқы дереккөздердің сыни талдауы.
2.3. Ауызша дереккөздер
- Халықтық аңыздар мен әпсаналар: фольклорлық шығармалар, батырлар туралы қиссалар.
- Сұхбаттар: ардагерлермен және ауыл қарияларымен әңгімелер.
3. Дереккөздермен жұмыс әдістері
Дереккөздермен жұмыс істеу әртүрлі әдістерді қолдануды талап етеді:
3.1. Құжаттарды талдау
Оқушылар негізгі ақпаратты алу, құжаттың контексті мен мағынасын түсіну дағдыларын игеруі тиіс.
Мысал: жаңа әкімшілік бірлікті құру туралы тарихи жарлықты талдау.
3.2. Салыстырмалы талдау
Бірнеше дереккөзді салыстырып, айырмашылықтар мен ұқсастықтарды анықтау.
Мысал: оқиғалардың әртүрлі қатысушыларының мемуарларын салыстыру.
3.3. Сыни бағалау
Дереккөздің сенімділігін бағалау, фактілерді тексеру, авторы мен контекстін анықтау.
Мысал: дереккөздің саяси бейтараптылығын талдау.
4. Дереккөздермен жұмыс мысалдары
Дереккөздермен жұмыс дағдыларын практикалық игеру үшін келесі тапсырмаларды ұсынуға болады:
4.1. Құжаттарды зерттеу
Тапсырма: бір құжатты (мысалы, Қазақ ССР-інің құрылу туралы жарлығы) таңдап, оның тарихи маңызын көрсетіп, қысқаша талдау жазыңыз.
4.2. Археологиялық табыстар
Тапсырма: Қазақстан тарихын түсіну үшін нақты археологиялық табыстың (мысалы, Алтын адам) маңызын зерттеңіз. Әртүрлі дереккөздерге негізделген эссе жазыңыз.
4.3. Ауызша тарих
Тапсырма: өз ортаңыздағы қарт адамдармен сұхбат жүргізіңіз. Олардың естеліктерін жазып, жергілікті тарих туралы қандай ақпарат бере алатынын талдаңыз.
5. Оқушыларға арналған практикалық тапсырмалар
5.1. Дереккөздер жинағы
Тапсырма: таңдалған тақырып бойынша (мысалы, Қазақстанның мәдени мұрасы) 3–5 дереккөзді дайындап, олардың презентациясын жасаңыз.
5.2. Талдау жазу
Тапсырма: дереккөздердің бірін таңдап, оның маңыздылығы мен контекстін көрсететін талдау жазыңыз.
5.3. Топтық талқылау
Тапсырма: топтық жобаны ұйымдастырып, әр қатысушы өз дереккөзін ұсынсын. Тарихтың қандай аспектілерін қамтитынын және олар қалай өзара байланысты екенін талқылаңыз.
Қорытынды
Қазақстан тарихы сабақтарында тарихи дереккөздермен жұмыс істеу оқушылардың сыни ойлау, талдау және интерпретациялау дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл тек тарихи оқиғаларды тереңірек түсінуге ғана емес, сонымен бірге өз мәдениеті мен мұрасын зерттеуге деген қызығушылықты арттыруға көмектеседі. Дереккөздермен жұмыс істеудің әртүрлі әдістерін қолдану оқушыларды зерттеуші және азамат ретінде белсенді позицияға тәрбиелейді.
Әдебиеттер тізімі
- Нургалиев, А. «Қазақстан тарихы: дереккөздер мен зерттеу әдістері». Алматы, 2020.
- Асан
- Сагадиев, Е. «Ауызша дереккөздер – тарихи талдаудың құралы». Талдыкорған, 2021.
