Оқу-әдістемелік әзірлеме: "Қазақ тілі сабақтарында сөздікпен жұмыс істеудің тиімді тәсілдері"

Рсаева  Асия Жангалиевна, Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, «№158 жалпы білім беретін мектеп» КММ, Қазақстан, Алматы қаласы

Оқу-әдістемелік әзірлеме: "Қазақ тілі сабақтарында сөздікпен жұмыс істеудің тиімді тәсілдері"

Оқу-әдістемелік әзірлеме: "Қазақ тілі сабақтарында сөздікпен жұмыс істеудің тиімді тәсілдері"

Кіріспе

Қазіргі кезде қазақ тілін оқыту әдістемесі өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Қазақ тілін меңгеруде сөздік қордың маңызы зор, өйткені тілдің дұрыс қолданылуы оның сөздік байлығына байланысты. Сондықтан қазақ тілі сабақтарында оқушылардың сөздік қорын арттыру мақсатында түрлі әдіс-тәсілдер қолданылуы тиіс. Бұл оқу-әдістемелік әзірлемеде қазақ тілі сабақтарында сөздікпен жұмыс істеудің тиімді тәсілдері қарастырылады. Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін меңгеру оқушылардың тілдік дағдыларын дамытумен қатар, олардың шығармашылық ойлау қабілеттерін де арттырады.

I. Сөздікпен жұмыс істеудің маңызы

Сөздікпен жұмыс істеу оқушылардың тілдік қорын кеңейтеді және олардың тілдің түрлі аспектілерін меңгеруіне мүмкіндік береді. Қазақ тілін үйретуде сөздік қорды қалыптастыру – ең негізгі мақсаттардың бірі. Сөздерді дұрыс қолдану дағдыларын дамыту, мәтіндер мен диалогтарда жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалануды үйрету – бұл тек тіл үйренушінің сөз байлығын ғана емес, жалпы сөйлеу мәдениетін де жақсартады.

II. Сөздікпен жұмыс істеудің тиімді тәсілдері

1. Сөздерді топтау әдісі

Сөздер мен сөз тіркестерін мағынасына қарай топтау – сөздікпен жұмыс жасаудың негізгі әдістерінің бірі. Оқушыларға белгілі бір тақырып бойынша сөздерді немесе сөз тіркестерін топтастыру тапсырмасы беріледі. Мысалы, «табиғат», «қала», «отбасы» тақырыптарына байланысты сөздер мен фразаларды топтау арқылы олардың мағынасы мен қолданылу аясы анықталады. Бұл әдіс оқушыларға сөздерді топтар арқылы есте сақтауға көмектеседі.

2. Синонимдер мен антонимдермен жұмыс

Синонимдер мен антонимдер тілдің байлығы болып табылады. Оқушыларға белгілі бір сөздің синонимдер мен антонимдерін табуды ұсыну олардың сөздік қорын арттырады. Мысалы, «жақсы» сөзінің синонимдерін іздеу, «үлкен» сөзінің антонимін табу сияқты тапсырмалар олардың жаңа сөздерді қолданып сөйлеу дағдыларын қалыптастырады.

3. Жаңа сөздерді контексте қолдану

Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін тек жаттап алу жеткіліксіз. Оларды контексте қолдану өте маңызды. Оқушыларға белгілі бір сөздермен сөйлемдер немесе мәтіндер құрастыруды ұсыну арқылы жаңа сөздердің мағынасын түсіну және оны дұрыс қолдану дағдылары дамиды. Бұл әдіс оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттырып, сөздердің нақты қолданылуын бақылауға мүмкіндік береді.

4. Сөздік дәптерін жүргізу

Оқушыларға жаңа сөздер мен сөз тіркестерін жазып отыруды үйрету пайдалы. Сөздік дәптерін жүргізу – оқушыларға тілде қолданылатын жаңа сөздер мен олардың мағыналарын жүйелі түрде қайталауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл тәсіл оқушылардың сөздік қорын күнделікті арттыруға мүмкіндік береді.

5. Қосымша сөздер мен фразаларды жаттау

Оқушыларға әр сабақ сайын белгілі бір тақырып бойынша жаңа сөздер мен фразаларды жаттап, оларды әртүрлі сөйлемдерде қолдануға тапсырмалар беру тиімді болады. Мысалы, «қала өмірі», «мектеп өмірі» тақырыптары бойынша сөздер мен тіркестерді жаттап, оларды күнделікті сөйлеуде қолдану – оқушының сөздік қорын кеңейтеді.

6. Тілдік ойындар мен тапсырмалар

Сөздікпен жұмыс істеуде тілдік ойындар мен түрлі тапсырмалар қолдану оқушылардың қызығушылығын арттырып, жаңа сөздерді тиімді үйренуге көмектеседі. Мысалы, «сөздер тізбегі», «жасырын сөздер» немесе «кроссвордтар» сияқты ойындар оқушылардың белсенділігін арттырып, олардың жаңа сөздермен жұмыс істеу дағдыларын жақсартады.

7. Түсінік беру арқылы сөздермен жұмыс

Оқушылар жаңа сөздер мен тіркестерді мәтіндер арқылы түсініп, оларды сөйлемдерде қолдануға дағдыланады. Оқулықтар мен оқу құралдарындағы тапсырмаларды орындау кезінде оқушылар сөздердің мағыналарын терең түсініп, оларды сөйлеу және жазу барысында тиімді қолданады.

III. Қорытынды

Қазақ тілі сабақтарында сөздікпен жұмыс істеудің тиімді тәсілдері оқушылардың тілдік қорын арттырып, сөздерді дұрыс қолдану дағдыларын қалыптастырады. Бұл тәсілдер оқушылардың сөздерді есте сақтауын, мағынасын түсінуін және контексте қолдануын жеңілдетеді. Оқушылардың тіл үйрену процесі қызықты әрі тиімді болу үшін жоғарыда аталған тәсілдер тұрақты түрде қолданылып, әр сабақта сөздікпен жұмыс жасау дағдысы қалыптасуы қажет.

Әдебиет:

1. Ахметова, С. А. (2018). Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы: Қазақ университеті.
2. Мұқанова, Б. Т. (2020). Қазақ тілінің әдістемесі мен теориясы. Астана: Елорда.
3. Жанабаева, А. Б. (2015). Тіл үйретудің тиімді әдіс-тәсілдері. Алматы: Қазақ тілі және әдебиеті.
4. Мұсаева, Г. А. (2016). Қазақ тілі сабақтарында шығармашылық тапсырмаларды қолдану. Алматы: ҚазМУ баспасы.
5. Кәрімова, С. Т. (2019). Қазақ тілі сабақтарында сөздікпен жұмыс жасау. Тараз: ТарМУ.