Мектептің педагогикалық ұжымымен педагог-психологтың жұмысы

Койшыбекова Жумагуль Сапарбековна, Педагог-психолог, «Қазыбек» жалпы білім беретін мектеп»  жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, Қазақстан, Шымкент қаласы

Мектептің педагогикалық ұжымымен педагог-психологтың жұмысы

Мектептің педагогикалық ұжымымен педагог-психологтың жұмысы

Аннотация

Бұл мақалада мектептегі педагог-психологтың педагогикалық ұжыммен жүргізетін кәсіби қызметінің мазмұны, бағыттары және оны тиімді ұйымдастыру жолдары жан-жақты қарастырылады. Мектеп ұжымындағы психологиялық ахуалдың сапасы білім беру процесінің нәтижелілігіне тікелей ықпал ететіндіктен, педагог-психолог жұмысының маңызы жыл сайын артып келеді. Мақалада педагогтардың психологиялық құзыреттілігін дамыту, кәсіби күйзеліс пен эмоционалдық қажудың алдын алу, ұжымдық коммуникацияны жетілдіру, тимбилдинг, тренингтік жұмыстар, психодиагностика, медиация, психологиялық кеңес беру сияқты қызметтің негізгі бағыттары кеңінен сипатталады. Сонымен қатар педагог-психолог пен педагогтар арасындағы әріптестік өзара әрекеттің тиімді модельдері ұсынылады.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінде мектептің негізгі ресурсы – педагогикалық капитал, яғни мұғалімдердің кәсіби шеберлігі, тұлғалық әлеуеті және психологиялық саулығы. Педагогтың кәсібилігі тек пәндік біліммен ғана емес, оның коммуникациялық мәдениетімен, эмоционалдық тұрақтылығымен, балалар мен ата-аналармен тиімді қарым-қатынас орнату қабілетімен анықталады.

Мектеп өмірінде педагогтар көптеген күрделі жағдайлармен жиі бетпе-бет келеді: оқушылардың тәрбие мәселелері, эмоционалдық стресс, құжаттық жүктеме, ата-аналардың талаптары, ұжымдағы айырмашылықтар, өзгерістерге бейімделу қиындықтары. Осы факторлар кәсіби күйіп-жанудың (burnout) пайда болуына әкеледі.

Осы тұрғыдан алғанда, педагог-психологтың педагогикалық ұжыммен жұмысы – мектептің психологиялық саулығын қамтамасыз ететін маңызды жүйе. Психолог мұғалімнің ішкі ресурсымен жұмыс істеп, оның өзін-өзі тануына, кәсіби дамуына, ұжымдағы сенім мен ынтымақтастықты нығайтуға мүмкіндік береді.

Педагог-психолог жұмысының мақсаттары

Педагог-психологтың педагогикалық ұжыммен жұмыс істеуінің негізгі мақсаттары:

1. Педагогтардың психологиялық құзыреттілігін арттыру.
   Қарым-қатынас мәдениеті, эмоционалды реттеу, конфликтіні шешу, стресске қарсы әрекет ету дағдыларын дамыту.
2. Ұжымдағы қолайлы психологиялық ахуалды қалыптастыру.
   Психолог мұғалімдер арасындағы өзара сыйластықты, қолдауды, ашықтықты арттыруға жағдай жасайды.
3. Кәсіби қажудың алдын алу.
   Күйзеліс факторларын анықтау, профилактика жүргізу, релаксациялық әдістерді үйрету.
4. Педагогтардың тұлғалық өсуіне ықпал ету.
   Шығармашылық әлеуетін ашу, өзін-өзі іске асыруға арналған мүмкіндіктерді кеңейту.
5. Мектептің педагогикалық мәдениетін көтеру.
   Әдістемелік инновациялар мен позитивті психология қағидаттарын оқу процесіне енгізу.

Педагог-психолог жұмысының негізгі бағыттары

1. Психодиагностикалық жұмыс

Диагностика педагогикалық ұжыммен жұмыстың бастапқы кезеңі болып саналады. Ол мыналарды қамтиды:

• Әлеуметтік-психологиялық климатты зерттеу (ұжымдағы сенім деңгейі, эмоционалды фон, өзара қолдау).
• Педагогтардың кәсіби қажу деңгейін анықтау (Boyko, Maslach шкалалары).
• Жеке тұлғалық ерекшеліктерді зерттеу (қатынас стилі, лидерлік қасиеттер, темперамент, мотивация).
• Коммуникативтік қиындықтарды анықтау.

Диагностикалық мәлімет мектептің нақты қажеттіліктеріне сай психологиялық қызмет жоспарын құруға көмектеседі.

2. Психологиялық білім беру (Психологиялық ағарту)

Педагогтардың психологиялық сауаттылығын арттыру – психолог қызметінің маңызды бөлігі. Бұл бағытта мыналар ұйымдастырылады:

• психологиялық семинарлар;
• тренинг-сабақтар;
• мастер-класстар;
• педагогикалық кеңестерде баяндама жасау;
• әдістемелік бұрыштар мен ақпараттық парақшалар.

Тақырыптар:

• эмоцияларды басқару,
• оқушылардың жас ерекшеліктері,
• буллингтің алдын алу,
• суицидтік қауіп факторлары,
• ата-аналармен тиімді қарым-қатынас,
• стресс менеджмент.

Психологиялық ағарту педагогтардың кәсіби рефлексиясын дамытады.

3. Тренингтік жұмыс және тимбилдинг

Тренингтер педагогтар үшін топтық өзара әрекеттің тиімді үлгісін қалыптастырады. Негізгі бағыттар:

• Коммуникативтік тренингтер.
  Тыңдай білу, өз ойын жеткізу, кері байланыс беру, эмпатияны дамыту.
• Стресс басқару тренингтері.
  Дұрыс тыныс алу, релаксациялық жаттығулар, эмоционалды разряд алу әдістері.
• Конфликтологиялық тренингтер.
  Қиын жағдайлардағы мінез-құлық стратегиялары: «жеңу–жеңу», медиация тәсілдері.
• Тимбилдинг жаттығулары.
  Сенім, ынтымақтастық, командалық рухты нығайтатын қарым-қатынас ойындары.

Тренингтер мұғалімдер арасындағы өзара түсіністі күшейтіп, ұжымда жағымды психологиялық климат құрады.

4. Медиация және қақтығыстарды реттеу

Педагог-психолог көбіне:

• мұғалімдер арасындағы,
• мұғалім мен ата-ана арасындағы,
• мұғалім мен оқушы арасындағы қақтығыстарды шешуге қатысады.

Медиация қағидалары:

• бейтараптық,
• құпиялылық,
• өзара сыйластық,
• екі тарапқа да тиімді шешім табу.

Бұл жұмыс ұжымдағы шиеленістердің алдын алып, олардың тереңдеуіне жол бермейді.

5. Консультациялық жұмыс

Педагогтарға арналған жеке және топтық консультациялар мыналарды қамтиды:

• кәсіби қиындықтар, эмоционалды күйзеліс;
• оқушылармен психологиялық сипаттағы проблемалар;
• ата-аналармен жұмыс мәселелері;
• өзін-өзі дамыту және рефлексия;
• кәсіби қарым-қатынас мәдениетін жетілдіру.

Педагог-психолог кеңес беру арқылы мұғалімнің кәсіби сенімділігін арттырады.

6. Профилактикалық жұмыс

Профилактика – психологиялық қиындықтарды алдын ала болдырмауға бағытталған жүйе. Оған мыналар жатады:

• кәсіби қажудың алдын алу бағдарламалары;
• эмоционалдық разряд алу бұрыштарын ұйымдастыру (релакс аймақтар);
• психологиялық денсаулық апталықтары;
• тренингтік-практикалық сабақтар;
• жұмыс орнындағы стресс факторларын төмендету шаралары.

Бұл шаралар педагогтардың эмоционалдық тұрақтылығын сақтауға көмектеседі.

Педагог-психолог пен педагогикалық ұжым арасындағы әріптестік моделдері

1. Ынтымақтастық моделі – психолог пен мұғалім бірлесіп жоспар құрады, проблемаларды талқылайды, шешімге бірге келеді.
2. Кеңес беру моделі – педагог-психолог мұғалімге бағыт-бағдар береді, бірақ шешімді педагог өзі қабылдайды.
3. Жоба моделі – мектептің жалпы стратегиялық бағдарламалары аясында бірлескен жобалар ұйымдастырылады (инклюзия, буллингтің алдын алу, эмоционалды интеллект дамыту).
4. Партнерлік моделі – психолог пен мұғалім оқу-тәрбие процесін бір жүйе ретінде қарастырып, өзара толықтырып отырады.

Әріптестік моделі педагогтар мен психолог арасында сенім мен жауапкершілікті нығайтады.

Қорытынды

Мектептің педагогикалық ұжымымен педагог-психологтың жұмысы – білім беру ұйымының толыққанды дамуының маңызды бөлігі. Психологтың кәсіби қолдау көрсетуі мұғалімдердің психологиялық мәдениетін арттырып қана қоймай, оқу процесінің жалпы сапасын жақсартады.

Ұжымдағы эмоционалдық тұрақтылық, өзара сыйластық, позитивті қарым-қатынас, құқықтық және психологиялық қауіпсіздік – бәрі педагог-психологтың жүйелі жұмысының нәтижесі. Сондықтан педагог-психолог қызметінің мектеп ұжымындағы маңызы жылдан-жылға артып келеді.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Айғабылова Н. «Мектептегі психологиялық қызметті ұйымдастыру». – Алматы, 2020.
2. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. «Педагогика». – Алматы: Рауан, 2019.
3. Немов Р.С. «Психология образования». – Москва: Владос, 2021.
4. Маслач К., Джексон С. «Профессиональное выгорание учителей». – Москва, 2018.
5. ҚР Оқу-ағарту министрлігі. «Білім беру ұйымдарындағы психологиялық қызмет ережелері». – Астана, 2022.
6. Бодров В.А. «Профессиональный стресс: диагностика и профилактика». – Москва, 2020.
7. Rogers C. «Client-Centered Therapy». – New York, 2019 (қайта басылым).
8. Corey G. «Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy». – Belmont, 2021.