Оқу-әдістемелік әзірлеме: «Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану»

Сатемиров Серик Карбаевич, Биология пәнінің мұғалімі, «Ақмола облысы білім басқармасының Астрахан ауданы бойынша білім бөлімі Өндіріс ауылының жалпы орта білім беретін мектебі» КММ, Қазақстан, Ақмола облысы, Астрахан ауданы

Оқу-әдістемелік әзірлеме: «Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану»

Оқу-әдістемелік әзірлеме: «Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану»

Кіріспе
Қазіргі білім беру жүйесі оқушыларда әлемнің тұтас бейнесін қалыптастыруға, түрлі ғылыми салалардан алынған білімді біріктіріп, оларды практикалық қызметте қолдануға қабілеттілікті дамытуға бағытталған. Осыған байланысты пәнаралық байланыстар оқу процесінің ажырамас бөлігіне айналады. Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану оқушыларға биологиялық процестерді тереңірек түсінуге, сыни ойлауды дамытуға, ақпаратты жүйелі қабылдауға және оқу материалын жақсы меңгеруге көмектеседі.

Мақсаттары мен міндеттері
Мақсат:
Оқушыларда биологиялық құбылыстар туралы тұтас түсінік қалыптастыру, басқа оқу пәндерімен (химия, физика, география, математика және т.б.) пәнаралық байланыстарды пайдалана отырып, пәнаралық ойлау дағдыларын дамыту және білімді практикалық қолдану дағдыларын қалыптастыру.
Міндеттер:

1. Оқушылардың биологиялық құбылыстарды басқа ғылымдардың тұрғысынан қабылдау қабілетін дамыту.
2. Пәнаралық байланыстарды қолдану арқылы биологияға қызығушылық пен танымдық белсенділікті ынталандыру.
3. Түрлі ғылым салаларынан алынған білімдерді практикалық қолдану арқылы пәнаралық өзара әрекеттесуді күшейту.
4. Оқушыларды нақты өмірде күрделі мәселелерді шешуге дайын болуға даярлау.

Теориялық негіздеме
Пәнаралық байланыстар ұғымы
Пәнаралық байланыстар — бұл оқу процесінде түрлі оқу пәндері арасында байланыс пен өзара қатынастарды орнату. Пәнаралық тәсілдің негізінде әлемнің түрлі қырларын өзара байланыссыз білу мүмкін емес деген түсінік жатыр. Биология, тірі табиғат туралы ғылым ретінде, басқа пәндермен тығыз байланысқа ие, бұл оқушыларға биологиялық процестерді ғана емес, сонымен қатар олардың адам өмірі үшін маңыздылығын да жақсы түсінуге мүмкіндік береді.

Биологияны оқытуда пәнаралық байланыстардың рөлі
Биологиядағы пәнаралық байланыстар оқушылардың материалды терең меңгеруіне ғана емес, сонымен бірге маңызды қасиеттерді, мысалы, сыни ойлауды, күрделі мәселелерді шешу қабілетін, ғылыми қызметке қызығушылықты дамытуға да ықпал етеді.
Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану арқылы:
• Биологиялық процестердің тереңдігі мен маңыздылығын ашуға;
• Биологиялық құбылыстардың пәнаралық сипатын көрсетуге;
• Ғылыми әлем бейнесін қалыптастыру үшін жағдай жасауға;
• Әртүрлі ақпарат көздерімен жұмыс істеу дағдыларын дамытуға;
• Оқушылардың пәнге деген ынтасын арттыруға болады.

Пәнаралық байланыстарды ұйымдастыру әдістері мен формалары

1. Жоба әдісі
   Жоба әдісі оқушыларға түрлі салалардан алынған білімдерді талап ететін күрделі мәселелермен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Мысалы, «Жер экожүйелері және олардың сақталуы» тақырыбы бойынша жоба биология, география, химия және экология пәндерінен білімдерді қажет етеді.
2. Зерттеу әдісі
   Бұл әдіс оқушыларда ғылыми ізденіс дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Мысалы, өсімдіктердің өсуіне түрлі факторлардың әсерін зерттеу бойынша ғылыми жұмыс химия (қоректік заттар), физика (жарық, температура), математика (графиктер салу, мәліметтерді өңдеу) элементтерін қамтиды.
3. Интеграцияланған сабақтар
   Биологияны басқа пәндермен интеграциялау комбинирленген сабақтар аясында жүзеге асырылады, мұнда әртүрлі пән мұғалімдері бір тақырып бойынша сабақ жүргізеді. Мысалы, «Фотосинтез» тақырыбы бойынша биология мен химия сабақтары жарық энергиясының химиялық энергияға айналу процесін түсінуге мүмкіндік береді.
4. Практикалық жұмыстар мен тәжірибелер
   Биология сабақтарында жүргізілетін көптеген тәжірибелер физика, химия немесе географиядан білімді талап етеді. Мысалы, өсімдіктер мен жануарлардың тыныс алу процесін зерттеу тәжірибелері ауадағы температура мен көмірқышқыл газының концентрациясын өлшеумен байланысты болуы мүмкін, бұл физика мен химиямен тығыз байланысты.

Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану мысалдары
Мысал 1. «Фотосинтез» тақырыбы (биология және химия)
Фотосинтезді зерттегенде химиядан алынған білімді қолдануға болады. Оқушылар фотосинтездің химиялық реакциясын зерттейді: 6CO2+6H2O→жарықC6H12O6+6O2, бұл реакция өсімдіктерде органикалық заттардың түзілуіне негіз болады. Жарық энергиясының химиялық энергияға айналу процесі талқыланады.
Мысал 2. «Экосистемалар және заттардың айналымы» тақырыбы (биология және география)
Экосистемаларды зерттеу географиядан білімді талап етеді, себебі экосистемалардың географиялық таралуы климатқа, географиялық аймаққа, рельефке байланысты. Заттардың айналымы (су, көміртек, азот) экосистемаларға қалай әсер ететінін көрсету маңызды.
Мысал 3. «Тірі организмдерді жүйелеу» тақырыбы (биология және математика)
Тірі организмдерді классификациялау сабақтарында математикалық тұжырымдамаларды қолдануға болады, мысалы, диаграммалар мен сызбалар. Мысалы, оқушылар генетикалық ақпаратқа негізделген өмір ағашын құрастыру үшін математикалық әдістерді пайдалана алады.
Мысал 4. «Тыныс алу» тақырыбы (биология және физика)
Адам мен жануарлардағы тыныс алу процесін зерттеу физикадан алынған білімдермен толықтырылуы мүмкін, мысалы, газ алмасу, диффузия заңдары және тыныс алу процесіндегі қысымның рөлі туралы.

Пәнаралық байланыстардың оқушыларды дамытуға әсері

1. Когнитивті қабілеттердің дамуы
   Пәнаралық тәсіл оқушыларда логикалық және жүйелі ойлау қабілетін дамытады. Олар әртүрлі салалардан алынған ақпаратты байланыстыруды және күрделі мәселелерді шешуді үйренеді.
2. Білімді практикалық қолдану дағдыларын қалыптастыру
   Оқушылар түрлі ғылым салаларынан алынған білімді нақты мәселелерді шешуде қолдануды үйренеді. Мысалы, экология жобасында олар биология мен химия білімін пайдаланып, ластанудың мәселесін талдай алады.
3. Ынта мен мотивацияның артуы
   Білімді интеграциялау оқушыларға олардың оқуына практикалық маңыздылықты көруге мүмкіндік береді. Бұл оқу процесіне деген қызығушылықты айтарлықтай арттырады.

Қорытынды
Биология сабақтарында пәнаралық байланыстарды қолдану материалды тереңірек меңгеруге, оқушылардың танымдық қабілеттерін дамытуға, ғылымды оқуға деген қызығушылықтарын арттыруға ықпал етеді. Мұндай байланыстар оқушыларға білімнің әртүрлі аспектілері арасындағы өзара байланысты көруге және биологиялық құбылыстарды толық түсінуге мүмкіндік береді. Мұғалімдер пәнаралық байланыстарды белсенді пайдаланып, оқушыларға әлемді кешенді қабылдауға және ғылыми дүниетанымын қалыптастыруға жағдай жасауы қажет.

Әдебиеттер

1. Грекова, Е. С. (2012). Методика преподавания биологии в школе. – Москва: Академический проект.
2. Гузик, А. А. (2015). Межпредметные связи в школьном обучении: концепции и практика. – Санкт-Петербург: Лань.
3. Колесников, И. А. (2017). Методика преподавания биологии с учетом межпредметных связей. – Казань: Издательство Казанского университета.
4. Фролов, В. А. (2014). Интеграция биологии, химии и экологии в школьном образовании. – Москва: Просвещение.
5. Николаева, Т. И. (2016). Методические рекомендации по использованию межпредметных связей в преподавании биологии. – Ростов-на-Дону: Феникс.
6. Якиманская, И. В. (2019). Межпредметные связи в преподавании биологии и экологии. – Москва: Издательство Юрайт.
7. Алексеева, Л. М. (2018). Инновационные подходы в обучении биологии и межпредметные связи. – Новосибирск: Сибирский университет.
8. Шмидт, Н. Н. (2020). Использование межпредметных связей на уроках биологии в школе. – Москва: Русское слово.
9. Семенова, Т. М. (2015). Межпредметные связи как метод развития критического мышления на уроках биологии. – Москва: Логос.
10. Князева, Н. А. (2014). Современные методики преподавания биологии в условиях межпредметного подхода. – Санкт-Петербург: Питер.