Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру тақырыбында оқу әдістемелік әзірлеу

Молдажанова Молдир Жаирбековна, Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі, Алматы қаласы Білім басқармасының «№158 жалпы білім беретін мектеп» КММ, Қазақстан, Алматы қаласы

Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру тақырыбында оқу әдістемелік әзірлеу

Қазақ тілі сабақтарында функционалдық сауаттылықты қалыптастыру тақырыбында оқу әдістемелік әзірлеу

Кіріспе:

Қазіргі білім беру жүйесінде функционалдық сауаттылықты дамыту — оқушылардың білімдерін өмірде қолдануға қабілетті болуын қамтамасыз етудің негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Бұл процесс оқушыларға тек теориялық білім ғана емес, сонымен қатар оларды өмірде тиімді қолдануға мүмкіндік беретін дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Қазақ тілі сабағында функционалдық грамоттылықты қалыптастыру – оқушылардың ақпаратты түсіну, өңдеу және оны қолдану қабілеттерін дамытуды көздейді. Қазақ тілі арқылы оқушылардың оқылым, жазылым, тыңдалым және сөйлеу дағдыларын жетілдіру арқылы функционалдық грамоттылықты қалыптастыруға болады.

Мақсаты мен міндеттері:

Мақсаты: Қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың функционалдық сауаттылықты қалыптастыру, оларды өз ойларын дұрыс жеткізе білуге, ақпаратты тиімді қолдануға баулу.

Міндеттері:

1. Оқушыларды мәтіндермен жұмыс жасауға үйрету, олардың мәтінді дұрыс түсініп, талдай алу дағдыларын дамыту.
2. Жазбаша жұмыстарды орындау арқылы оқушылардың жазу дағдыларын қалыптастыру.
3. Оқушылардың сөйлеу дағдыларын дамыту, пікірталастар мен сұхбаттар арқылы коммуникативтік қабілеттерін арттыру.
4. Оқушылардың сыни ойлау қабілетін дамыту, ақпаратты талдау, бағалау және оны шешім қабылдауда қолдану дағдыларын қалыптастыру.

Негізгі бөлім:

1. Функционалдық грамоттылықтың мәні мен маңызы

Функционалдық сауаттылықты – бұл адамның алған білімдерін өмірде тиімді пайдалану, ақпаратты дұрыс түсіну және оны дұрыс қолдана білу қабілеті. Бүгінде функционалдық сауаттылықтың маңызы өте жоғары, себебі ақпараттық қоғамда адамның алған білімін өмірде қолдану, сонымен қатар алған мәліметтерді сараптап, шешім қабылдау дағдылары ерекше маңызды болып отыр.

Қазақ тілін оқытуда функционалдық грамоттылықты қалыптастыру маңызды рөл атқарады. Бұл оқушылардың мәтінді түсіну қабілетін арттырып, оларды шығармашылық тұрғыдан ойлауға баулиды. Мәтінмен жұмыс жасау, жазбаша және ауызша тілдерді дұрыс пайдалану, өз пікірін дәлелдеу – функционалдық грамоттылықтың басты құрамдас бөліктері болып табылады.

2. Қазақ тілінде функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың әдіс-тәсілдері

Қазақ тілінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыру үшін төмендегі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады:

• Мәтінмен жұмыс жасау: Оқушыларды түрлі мәтіндермен жұмыс жасауға үйрету өте маңызды. Мәтіндерді оқу, оның негізгі идеясын табу, мәтіннің құрылымын түсіну, сұрақтарға жауап беру – осының барлығы оқушылардың ақпаратты қабылдау және өңдеу дағдыларын дамытады. Мысалы, көркем шығармаларды оқытып, сол шығарманың негізгі идеясы мен кейіпкерлері туралы сұрақтар қою арқылы оқушылардың ойлау қабілетін арттыруға болады.
• Шығармашылық жазу тапсырмалары: Оқушыларға шығармашылық тапсырмалар беру, мысалы, эссе, хат, пікір жазу арқылы олардың жазу дағдыларын қалыптастыруға болады. Бұл тапсырмалар оқушылардың өз ойларын жүйелі түрде жеткізуіне, сөздік қорын байытуға және тілдік құрылымдарды дұрыс қолдануға ықпал етеді.
• Топтық жұмыс: Топтық жұмыстар оқушылардың бірігіп жұмыс істеу дағдыларын дамытады. Топтарға бөлініп, түрлі тақырыпта пікірталас жүргізу, тапсырмаларды бірге орындау арқылы оқушылар өз пікірлерін қорғай білуге және басқалардың пікірін тыңдауға үйренеді.
• Сұхбат және пікірталас: Оқушыларды сұхбаттасу және пікірталасқа тарту арқылы олардың сөйлеу дағдыларын дамытуға болады. Әсіресе, "Жаңа технологиялар қоғамға әсері", "Қазақ тілінің болашағы", "Менің сүйікті кітабым" сияқты тақырыптарда пікірталас ұйымдастыру олардың сыни ойлау қабілетін дамытады.
• Жоба жұмыстарын орындау: Оқушыларға жоба жұмыстарын тапсырған кезде олар ақпаратты жинақтап, оны жүйелеуді үйренеді. Жобалық жұмыс барысында оқушылар белгілі бір тақырып бойынша зерттеу жасап, нәтижесін қорғауы керек. Бұл әдіс оқушылардың зерттеу қабілетін, шығармашылық ойлауын және презентация жасау дағдыларын дамытады.

3. Функционалдық грамоттылықты бағалау әдістері

Оқушылардың функционалдық сауаттылықты бағалауда келесі әдістер қолдануға болады:

• Тест тапсырмалары: Оқушылардың оқу мәтінін түсіну қабілетін, негізгі идеяларды анықтау дағдыларын бағалауға арналған тест тапсырмалары. Тесттер арқылы олардың тілдік сауаттылығы, логикалық ойлау қабілеті тексеріледі.
• Жазбаша жұмыстар: Оқушылардың шығармашылық жазу жұмыстарын (эссе, пікір) бағалау арқылы олардың ойлау, тілдік және жазу дағдылары тексеріледі.
• Сұхбат және пікірталас: Оқушыларды сұхбатқа, пікірталасқа тартып, олардың сөйлеу дағдыларын бағалауға болады. Мұнда оқушылардың коммуникативтік дағдылары мен тыңдау қабілеті, ойларын жүйелі түрде жеткізуі тексеріледі.
• Жоба қорғау: Оқушылардың зерттеу жұмыстары мен жобаларын қорғау арқылы олардың ақпаратты жинақтау, өңдеу және қорғау дағдыларын бағалауға болады.

Қорытынды:

Қазақ тілінде функционалдық сауаттылықты қалыптастыру — оқушылардың тілдік дағдыларын жетілдіруге бағытталған, қазіргі білім беру жүйесінің маңызды бөлігі. Бұл процесс оқушылардың өмірде өз білімдерін қолдана білуіне мүмкіндік береді, олардың сын тұрғысынан ойлау қабілеттерін арттырады және ақпаратты дұрыс өңдеп, шешім қабылдауға үйретеді. Қазақ тілі пәні арқылы функционалдық грамоттылықты дамыту оқушыларды жан-жақты дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға етіп қалыптастыруға ықпал етеді.

Әдебиеттер:

1. Қазақ тілі оқыту әдістемесі. – Алматы, 2017.
2. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту. – Астана, 2018.
3. Педагогикалық психология. – Алматы, 2020.
4. Қазақ тілі мен әдебиеті әдістемесі. – Астана, 2019.
5. Функционалдық сауаттылық: теория және практика. – Алматы, 2021.