Оқу-әдістемелік әзірлеме: «Бастауыш мектепте ауызша сөйлеуді дамыту үшін қазақ тілі сабақтарында көрнекі құралдарды пайдалану»

Талипова Жулдыз Болатхановна, Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, Алматы қаласы Білім басқармасының «№158 жалпы білім беретін мектеп» КММ, Қазақстан, Алматы қаласы

Оқу-әдістемелік әзірлеме: «Бастауыш мектепте ауызша сөйлеуді дамыту үшін қазақ тілі сабақтарында көрнекі құралдарды пайдалану»

Оқу-әдістемелік әзірлеме: «Бастауыш мектепте ауызша сөйлеуді дамыту үшін қазақ тілі сабақтарында көрнекі құралдарды пайдалану»

1. Кіріспе

Бастауыш мектеп кезеңінде қазақ тілін оқыту барысында оқушылардың ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Ауызша сөйлеуді дамытуда көрнекі құралдардың рөлі зор, себебі олар оқушылардың тілдік түсінігін, сөйлеу қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Көрнекі құралдар оқушыларға жаңа сөздер мен грамматикалық құрылымдарды тиімді түрде меңгеруге көмектеседі. Сонымен қатар, олар сабақтың мазмұнын жандандырып, оқушылардың қызығушылығын арттырады.

2. Көрнекі құралдардың маңызы

Көрнекі құралдар оқушыларға оқу материалын жеңіл әрі қызықты түрде қабылдауға мүмкіндік береді. Олар визуалды қабылдауға бағытталғандықтан, тілдік түсінік тереңдей түседі. Көрнекі құралдарды пайдалану ауызша сөйлеуді дамытудағы басты аспектілерге жатады:

• Сөздік қорды кеңейту: Көрнекі құралдар арқылы жаңа сөздер мен сөз тіркестерін үйрену.
• Тілдік дағдыларды қалыптастыру: Грамматикалық құрылымдарды қолдану, сөйлемдер құрастыру.
• Коммуникативтік дағдыларды дамыту: Топтық жұмыс, диалогтер мен пікірталастар арқылы сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

3. Көрнекі құралдардың түрлері

Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі құралдар түрлері әр түрлі болуы мүмкін. Олардың ішінде:

• Суреттер мен иллюстрациялар: Тақырыпқа байланысты сөздерді айтуға, әңгіме құрастыруға көмектеседі.
• Карточкалар: Сөздер мен сөйлемдер жазылған карточкалар оқушыларға тапсырмалар орындауға мүмкіндік береді.
• Схемалар мен диаграммалар: Грамматикалық ережелерді түсіндіру үшін пайдаланылады.
• Мультимедиялық құралдар: Видео, аудио жазбалар, презентациялар оқушылардың тыңдалым және сөйлеу дағдыларын дамыту үшін қолданылуы мүмкін.
• Қолданбалы материалдар: Оқушыларға тапсырмалар беретін және олардың өзара әрекеттесуге мүмкіндіктерін арттыратын тақталар мен плакаттар.

4. Көрнекі құралдарды пайдалану әдістемесі

4.1. Әңгіме құрастыру

Сурет арқылы оқушыларға тақырып бойынша әңгіме құрастыру тапсырмасы беріледі. Мысалы, «Қыс» тақырыбы бойынша суреттер көрсетіліп, оқушыларға қыс туралы әңгіме құрастыру ұсынылады. Бұл әдіс оқушылардың сөздік қорын байытады және сөйлем құрастыру дағдыларын жетілдіреді.

4.2. Сөздер мен сөз тіркестерін құрастыру

Карточкалар мен сөздер жазылған картиналар арқылы оқушыларға сөздер мен сөйлемдер құрастыру ұсынылады. Мысалы, «Үй жануарлары» тақырыбында карточкалар арқылы әрбір оқушыға жануарлардың суретін көрсетіп, сол жануарлар туралы сөйлемдер құрастыру тапсырмасы беріледі.

4.3. Тыңдалым мен сөйлеу дағдыларын дамыту

Мультимедиялық құралдар мен бейнемазмұнды пайдалану арқылы тыңдалым дағдыларын дамытуға болады. Мысалы, қыс мезгілі туралы бейнемазмұн көрсетіліп, оқушылардан қыс туралы сұрақтарға жауап беру немесе сол бейнемазмұн негізінде әңгіме құрастыру ұсынылады.

4.4. Сөйлеу ойындары мен тапсырмалар

Көрнекі құралдарды қолдана отырып сөйлеу ойындарын ұйымдастыру да тиімді болады. Мысалы, «Табиғатқа саяхат» ойынында оқушылар табиғаттың түрлі көріністері мен элементтері туралы әңгімелеп, сөздер мен сөйлемдерді дұрыс қолдануды үйренеді.

5. Сабақ жоспары үлгісі

Тақырып: «Қыс» мезгілі Мақсаты: Оқушыларға қыс мезгілі туралы сөздер мен сөйлемдер құрастыруды үйрету. Құралдар: Суреттер, карточкалар, мультимедиялық құралдар (бейнемазмұн), тақта. Әдіс-тәсілдер: Сурет бойынша әңгіме құрастыру, карточкалармен жұмыс, тыңдалым және сөйлеу дағдыларын дамыту.

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі (5 минут):
   • Оқушылармен амандасу, көңіл күйін сұрау.
   • Сабақтың мақсатын түсіндіру.
2. Негізгі бөлім:
   • Таныстыру (10 минут): Қыс туралы бейнемазмұн көрсету.
   • Жаңа материалды меңгерту (15 минут): Сурет бойынша қыс туралы әңгіме құрастыру.
   • Тапсырма (10 минут): Карточкалар арқылы сөйлемдер құрастыру.
3. Қорытынды кезең:
   • Оқушылардың жұмысына пікір айту, қайталану сұрақтары арқылы оқушылардың түсінігін тексеру.
   • Үй тапсырмасы: Қыс туралы өз әңгімесін жазып келу.

6. Қорытынды

Қазақ тілі сабақтарында көрнекі құралдарды тиімді пайдалану оқушылардың ауызша сөйлеу дағдыларын дамыту үшін маңызды. Көрнекі құралдар оқушылардың сөйлеу қабілетін арттырып, оларды тілдік құрылымдарды дұрыс қолдануға, сөздік қорын байытуға үйретеді. Бұл әдіс оқушыларды белсенді түрде қатысуға, ойлауға және өз пікірін ашық жеткізуге ынталандырады. Мұғалімдер көрнекі құралдарды тиімді қолдану арқылы әрбір оқушының жеке қабілеттерін ескере отырып, сабақтың сапасын арттыра алады.

7. Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Кұралова Н. Т., Сағындықова Г. Қ. «Қазақ тілін оқыту әдістемесі». Алматы: «Рауан», 2002.
2. Мухамедьярова З. Қ. «Бастауыш мектепте қазақ тілін оқытудың әдіс-тәсілдері». Астана: «Фолиант», 2010.
3. Дулатов Ә. «Оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру». Алматы: «Қазақ университеті», 2008.
4. Казанцева Т. Г. «Методы и технологии обучения языкам». Москва: Просвещение, 2006.
5. Алдамұратова Р. Ә. «Қазақ тілі сабақтарында инновациялық әдістерді қолдану». Алматы: «Мектеп», 2014.