Жасанды интеллект және оның білім беру қызметіндегі рөлі

Джакипова Аида Кенжекуловна, Директордың оқу- тәрбие ісі жөніндегі орынбасары, «Жамбыл облысы әкімдігінің білім басқармасы Тараз қаласының білім бөлімінің № 23 орта мектебі» КММ, Жамбыл облысы, Тараз қаласы

Жасанды интеллект және оның білім беру қызметіндегі рөлі

Жасанды интеллект және оның білім беру қызметіндегі рөлі

Аннотация

Бұл мақалада Қазақстан Республикасындағы мектептерде жасанды интеллект (ЖИ) технологиясының білім беру қызметіндегі рөлі қарастырылады. Алдымен ЖИ түсінігі, оның білім беру саласындағы артықшылықтары мен мүмкіндіктері талданып, елімізде енгізілудің қазіргі ахуалы көрсетіледі. Мақалада мұғалімдердің даярлығы, этикалық мәселелер, оқыту стандарттарының өзгерістері сияқты қиындықтар қаралады. Практикалық бөлімде ЖИ элементтері Қазақстан мектептерінде қалай кезең-кезеңімен енгізіліп жатқандығы, “Келешек мектептері” жобасы және пәндерге ЖИ элементтері қосу мысалдары ұсынылады. Таңдалған ұсыныстар: мұғалімдерді ЖИ‑құзіреттілікке оқыту, цифрлық инфрақұрылымды дамыту, этикалық стандарттарды бекіту, оқыту бағдарламаларына ЖИ‑технологияларын енгізу. Мақаланың қорытындысында ЖИ‑тың білім беру жүйесін жаңартуда маңызды құрал екені, бірақ оның тиімді пайдалануы үшін жүйелі жоспарлау, ресурстар мен адам ресурстары жеткілікті болу қажеттілігі айтылады.

Кіріспе

Бүгінгі заманда ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуымен жасанды интеллект (ЖИ) білім беру саласына ене бастады. ЖИ‑ның білім беру үдерісіне қосылуы оқушылар мен мұғалімдерге жаңа мүмкіндіктер ашады, оқыту‑сабақ беру әдістерін жаңартады, оқушылардың қабілетіне сай жеке тәсілдерді қолдануға мүмкіндік береді.

Жасанды интеллекттың білім берудегі артықшылықтары

1. Дербестендірілген оқыту — әрбір оқушының мүмкіндігіне, оқу үлгісіне және қарқынына бейімделген тапсырмалар мен әдістемелер.
2. Оқушылардың оқу мотивациясын арттыру — ойын‑әдістер, интерактивті жаттығулар, виртуалды лабораториялар сияқты ЖИ‑құралдар қызығушылықты оятады.
3. Үздіксіз бағалау және кері байланыс — автоматтандырылған бағалау жүйелері, тесттер, эсселерге кері байланыс беру құралдары оқу нәтижелерін жедел және нақты бағалауға көмектеседі.
4. Мұғалімдердің жүктемесін төмендету — кейбір тапсырмаларды автоматтандыру, дайын ресурстар мен материалдарды қолдану арқылы мұғалімдердің уақытын үнемдеу мүмкіндігі.

Қазақстанда жасанды интеллект енгізудің қазіргі ахуалы

• Педагогтардың даярлығы: Қазақстанда мұғалімдердің ЖИ‑технологияларын қолдану деңгейі зерттелуде, олардың цифрлық құзіреттілігі, этикалық аспектілерін меңгеру қажеттігі анықталуда.
• Оқу стандарттарына өзгерістер: 2026 жылдан бастап жаңа білім беру стандартына жасанды интеллект элементтері енгізілмек, атап айтқанда виртуалды лабораториялар, тіл оқытуда диалогтық қосымшалар және т.б.
• Жоба‑инициативалар: “Келешек мектептері” сияқты бағдарламалар, “Day of AI” онлайн‑курстары, мұғалімдерге біліктілікті арттыру курстары ұйымдастырылуда.
• Аймақтық тәжірибелер: Шымкентте, өңірлердегі мектептерде математика, физика сияқты пәндерде “ақылды” технологиялар қолданылуда.

Қиындықтар мен шектеулер

• Материалдық‑техникалық базаның жоқтығы: барлық мектептерде интернет, қажетті компьютерлік техника жеткілікті емес.
• Мұғалімдердің дайындығы мен қызығушылығы: кейбір мұғалімдер техниканы меңгеруде қиындық көруде, ЖИ‑құралдарды қолдану этикалық мәселелерін талдау қажет.
• Заңдық және этикалық стандарттардың толық болмауы: студент деректері, авторлық құқық, академиялық адалдық мәселелері.
• Қазақ тіліндегі оқу ресурстарының шектеулілігі: ЖИ‑модульдер, қосымшалар қазақ тілінде толық қолжетімді емес.

Практикалық мысалдар

• Шымкент қаласында мектептерде информатика, математика, физика пәндерінде “ақылды” технологиялар қолданыла бастады, жаңа оқыту әдістері сыналуда.
• «Білім беру процесінде жасанды интеллект пен цифрлық технологияларды қолдану» тақырыбында облыстық пәндік интерактивтік алаң іс‑шаралары ұйымдастырылды, мұғалімдердің тәжірибесі талқыланды.
• Астана Халықаралық университетінде мұғалімдерге «Білім берудегі жасанды интеллект» курсы өткізілді.

Ұсыныстар

1. Мұғалімдердің кәсіби дамуын қамтамасыз ету: ЖИ‑дипломдық және біліктілікті арттыру бағдарламаларында осы бағытқа арналып, практикалық тренингтер ұйымдастыру.
2. Цифрлық инфрақұрылымды дамыту: барлық мектептерде интернет сапасы, жабдықтар, ЖИ‑бағдарламаларға қолжетімділік қамтамасыз ету.
3. Этикалық, құқықтық нормаларды бекіту: студент деректерін қорғау, авторлық құқық, академиялық адалдық туралы стандарттар енгізу.
4. Куррикулумдарды жаңарту: ЖИ элементтерін пәндерге енгізу, виртуалды лабораториялар, симуляция құралдары, интерактивті мазмұндарды қолдану.
5. Ресурстарды қазақ тілінде әзірлеу: контент, қосымшалар, курстар, материалдарды қазақ тілінде дамыту.

Қорытынды

Жасанды интеллект білім беру жүйесіне еніп жатқан замандағы маңызды құрал болып табылады. Қазақстанда ЖИ‑элементтерін енгізу бағытында нақты қадамдар жасалуда, бірақ оның толық әлеуетін іске асыру үшін мұқият жоспарлау, ресурстар мен адам күші, этикалық‑заңдық негіз, тілдік қолдау қажет. ЖИ оқыту сапасын көтеріп, оқушыларды болашаққа даярлайтын құрал бола алады, бірақ оның теріс тәуекелдерін де ескеріп, тепе‑теңдікті сақтау маңызды.

Әдебиеттер

1. Readiness of the Teaching Staff of Kazakhstan to Use Artificial Intelligence in the Educational Process. Eurasian Science Review. eurasia-science.org
2. Artificial intelligence in education. Tagayeva A. Z. eurasia-science.org
3. HarNESSING Game‑Based Methods and AI to Enhance Functional Literacy in Schools. Bekzhassarova M. eurasia-science.org
4. Formation of Ethical Competences for AI Use in English Foreign Language Teachings. Smoilov S., Aykenova R., etc. journal.qubahan.com
5. The Impact of AI‑Bot Usage on Students’ Academic Achievements and Motivation in Kazakhstan. Batyrbayeva A. nur.nu.edu.kz
6. Қазақстан Республикасының Оқу‑ағарту министрлігінің ресми хабарламалары: ЖИ элементтері мектеп стандарттарына енгізу туралы. qazinform.com+2Государственные услуги+2
7. «Қазақстанның білім беру саласындағы жасанды интеллект: мүмкіндіктері мен болашағы». Біржан Н., Жұмабаева Л., Абдыкеримова Э.